‘Blended’ hulpverlening: best of both worlds

Tijdens de studiedag ‘e-mental health in Vlaanderen’ eind vorig jaar, vermeldde Frank Schalken (auteur Handboek Online Hulpverlening) de term ‘blended hulpverlening’. Dit laatste staat voor “het combineren van face-to-face contact, internet en applicaties voor de mobiele telefoon”. Een concept dat nieuwe perspectieven biedt voor het doelmatiger maken van de hulpverlening in het algemeen. Waarom zouden laagdrempeligheid, bereikbaarheid, efficiëntie, rechtsreeks contact en langdurige ondersteuning niet kunnen samengaan? In dat geval krijgen we ’the best of both worlds’, waar mogelijk nog meer mensen -cliënten en hulpverleners- zich in kunnen vinden en er hun voordeel mee doen.

Online hulpverlening, al dan niet met begeleiding,  kan dikwijls voldoende zijn om mensen met problemen op weg te zetten om op eigen kracht verder te gaan. In dat geval spreekt men soms van ‘empowerment’, het verhogen van de zelfredzaamheid. Regelmatig blijkt online hulpverlening echter niet voldoende, werkt het vooral drempelverlagend voor andere noodzakelijke hulpverlening of voldoet het niet aan de verwachtingen. De problemen zijn te omvangrijk of er is gewoon nood aan direct contact.

We mogen ook niet vergeten dat sommige hulpvragers geen enkele affiniteit hebben met het medium ‘internet’ of het gewoon niet willen gebruiken onder deze omstandigheden. Niet onterecht stellen patiëntenorganisaties dat online hulp geen doekje voor het bloeden mag worden, waarbij iemand in nood wandelen wordt gestuurd in naam van kostenbesparing en efficiëntie…

Hoe kunnen online hulpverlening, en eventueel mobiele telefoon applicaties, samengaan met face-to-face contacten? Er zijn mogelijkheden voor, tijdens en na de effectieve individuele begeleiding of behandeling.

Voorafgaand aan begeleiding of behandeling

In het voortraject, de periode tussen intake en de effectieve begeleiding of behandeling, zou er informatie en psycho-educatie kunnen aangeboden worden via internet. Er  kan aan de cliënt gevraagd worden om gestandaardiseerde vragenlijsten of eenvoudige tests in te vullen, waarbij deze reeds feedback krijgt die later face-to-face kan besproken worden. Resultaten kunnen ook rechtsreeks in een dossier opgeslagen worden, wat tijdsbesparing oplevert voor de begeleider. Een gedeelte van de normale intake zou eveneens online kunnen gebeuren.

Er kan ook voorgesteld worden om ondertussen een dagboek bij te houden, om bijvoorbeeld klachten of net goede momenten te registreren. Bij een sociale begeleiding kan gevraagd worden het budget bij te houden of een planning te maken. Deze activiteiten zijn expliciet niet bedoeld om ‘de tijd op te vullen’, maar kunnen reeds de eerste stappen zijn in de richting van meer zelfredzaamheid.

Wanneer er al een intake (tijdens één of meerdere gesprekken) heeft plaats gevonden, dan kan beter ingeschat worden waar cliënten aan toe zijn of wat hen aanspreekt om alvast online mee aan de slag te gaan. Niet iedereen hoeft hierbij ‘door dezelfde molen gedraaid te worden’. Dat zou de drempel alleen maar verhogen en de kans op voortijdig afhaken vergroten.

Tijdens de begeleiding of behandeling

Protocollaire behandelingen kunnen zeer effectief zijn, maar blijken in de dagdagelijkse face-to-face praktijk soms omslachtig en tijdrovend. Dikwijls hebben therapeuten de indruk dat ze te veel aandacht moeten besteden aan procedures en te weinig aan de cliënt. De cliënt blijft soms op zijn honger zitten wanneer hij andere zaken ter sprake wil brengen. Internet kan dan een prima hulpmiddel zijn. Geautomatiseerde opdrachten kunnen de zelfredzaamheid bij de cliënt verhogen en onmiddellijk feedback genereren. Er komt tegelijkertijd meer tijd vrij om tijdens de persoonlijke contacten bepaalde aspecten verder uit te diepen of om andere thema’s te bespreken die relevant zijn voor de cliënt. Het online programma zorgt ervoor dat een onderliggende structuur aangehouden wordt, zowel voor de cliënt als voor de hulpverlener.

Soms willen therapeuten enkel deelaspecten van de problematiek protocollair opvolgen. Bijvoorbeeld wanneer een cliënt met depressie als aanmeldingsklacht, daarnaast ook te veel alcohol drinkt of problemen heeft met budgettering. Een aangepast online programma kan het dan mogelijk maken ook deze ‘deelaspecten’ voldoende aandacht te geven en voorkomen dat ze ‘vergeten’ worden tijdens de individuele gesprekken.

Niet zelden komt het in de praktijk voor dat hulpverleners om praktische redenen onvoldoende tijd hebben om cliënten zeer intensief op te volgen. Wanneer een cliënt moet wachten op een volgende face-to-face afspraak, dan kan deze in tussentijd evengoed een dagboek bijhouden of bepaalde opdrachten uitvoeren. De therapeut of begeleider kan de evolutie via internet opvolgen, maar ook feedback geven via een online berichtenbox, een messageboard of zelfs chat. Tijdens de volgende afspraak kan de evolutie grondiger besproken worden.

Er kunnen in de tussenliggende periodes ook ‘reminders’ verstuurd worden via automatische mailberichten of via sms. Bijvoorbeeld om eraan te herinneren dat medicatie tijdig moet genomen worden of om korte adviezen te geven.

Na behandeling of begeleiding

Ook in het kader van ‘nazorg’ of ‘verdergezette behandeling’ biedt internet mogelijkheden. Zeker wanneer het problematieken betreft die ‘chronisch’ zijn of een terugkerend patroon vertonen. Denken we maar aan verslaving, aanslepende sociale problemen  of psychotische stoornissen. Ook al is het dikwijls een goede zaak dat begeleidingen of behandelingen niet eindeloos blijven aanslepen, toch hebben veel cliënten dikwijls nood aan langdurige ondersteuning (soms permanent, soms episodisch).

Online informatie, psycho-educatie, dagboeken of opdrachtmodules zijn permanent beschikbaar en de cliënt kan er telkens gebruik van maken wanneer daar behoefte aan is. Eventueel kan er online contact gehouden worden met een hulpverlener. Of er kan steun gezocht worden bij ‘lotgenoten’ via een afgeschermd forum dat gemodereerd wordt door een hulpverlener.

Slotbeschouwingen

• Ongetwijfeld zijn bovenvermelde toepassingen niet de enig mogelijke en zijn er nog andere denkbaar. Verder kunnen nieuwe ontwikkelingen op ICT gebied weer nieuwe perspectieven openen, waar we nu nog geen weet van hebben…
• Diverse hulpverleners (en organisaties) zouden gebruik kunnen maken van ‘blended’ hulpverlening: maatschappelijk werkers, orthopedagogen, psychologen, medici, logopedisten, opvoeders, begeleiders, …
• Het is waarschijnlijk niet haalbaar dat alle hulpverleningsorganisaties en individuele hulpverleners over een volledig uitgebouwd online aanbod zouden beschikken. Eerder zal er op een aantal terreinen moeten samengewerkt worden. Bijvoorbeeld tussen preventieve diensten en behandelingscentra.
• Het ontwikkelen van modulaire applicaties, waarbij kan geselecteerd worden welke modules men wil gebruiken en welke (nog) niet, kan ook oplossingen bieden. Dit kan de implementatie van online hulpverlening (al dan niet in een ‘blended’ vorm) ook hanteerbaarder  maken wanneer men er pas mee begint. Men kan dan bijvoorbeeld starten met online psycho-educatie, met one-to-one chats of met een gemodereerd forum. Geleidelijk kunnen de mogelijkheden uitgebreid worden, naarmate men vertrouwd wordt met online werken en er meer behoefte aan is.
• Online toepassingen zijn niet voor alle cliënten, noch voor alle hulpverleners, geschikt. Toch niet in eerste instantie. ‘Blended’ hulpverlening kan echter ook stap voor stap geïntroduceerd worden, waarbij aanvankelijke onverschilligheid of afkeer geleidelijk kunnen evolueren naar interesse en inzicht in de bruikbaarheid ervan. Dit wil echter niet zeggen dat we mensen ‘voor het blok moeten plaatsen’. Hulpverlening via internet is een middel, maar geen doel op zich om louter en alleen tijd en kosten te besparen. Als er sprake is van tijd- en kostenbesparing moet dat de hulpverlening ten goede komen, maar er geen afbreuk aan doen.

Tot slot kan in verband met bovenstaand artikel nog een interview gelezen worden met Frank Schalken, dat gepubliceerd werd in het magazine ICTzorg.
Interview Frank Schalken